"Felsefe Portreleri" serimizin ikinci programında, Platon'un öğrencisi ve Büyük İskender'in hocası olmuş, Antik dönemin en önemli düşünürlerinden Aristoteles'i ele alıyoruz.
İlk programda, Doç. Dr. Chryssi Sidiropoulou, Platon'u anlatmıştı: http://acikradyo.com.tr/acik-bilinc/felsefe-dunyasindan-portreler-platon-kimdir-nasil-bir-donemde-yasadi-neler-yapti-hangi
— / —
Aristoteles'in felsefi soruşturmalara yaklaşımı, Platon ile hem süreklilikler hem de ayrılıklar barındırıyor.
Aristoteles'i hem ailesi ve yaşamı çerçevesinde hem de bir düşünür ve eğitmen olarak kullandığı ve geliştirdiği en temel kavramları inceleyerek tanıtmaya çalışacağız.
Dikkat etmemiz gereken önemli bir nokta:
Daha önce de değindiğim gibi, bugünden çok farklı dönemlerde yaşayan felsefecilerin düşüncelerine temel teşkil eden kavramlar kümesi, bugün kullandığımız kavramları doğrudan yansıtmıyor.
Aristoteles'te fizik, bağlantılı olmakla birlikte, bugün anladığımız anlamda fizik değil.
Teolojisinin içeriği, bugünün ilahiyatından çok farklı.
"Ruh" olarak çevrilen "psukhe" kavramı, bedenden bağımsız var olabilen ölümsüz bir varlığı işaret etmiyor.
Öte yandan, dikkatli ve kapsamlı bir incelemeyle, Aristoteles'in hangi soruları önemsediğini, bunlara nasıl yaklaştığını, dolayısıyla düşüncelerinin niçin bugün bile önemli ve (örneğin, mutluluk konusunda) hayatımızla doğrudan alakalı olduğunu elbette anlayabiliyoruz.
"Anakronizm" hatasına düşmemek, yani bugünün bakış açısını çok farklı bir kavramsal çerçeve içinde var olmuş insanlara sanki çağdaş düşünürlermiş gibi yüklememek, tarihi metinleri incelerken, özellikle önemli.
Bu konuyu, yakında "Tarih nedir?" başlıklı bir başka programda Prof. Hakan Erdem ile detaylıca ele alacağız.
— / —
Aristoteles, tıpkı Platon gibi çok çeşitli alanlarda verimli olmuş ve bunları bir bütünlük içinde birbirine bağlayabilmiş, örneğin insanlarda zihin üzerine söylediklerinden yola çıkarak mutluluk gibi gündelik hayata dair pratik alanlarda yol gösterici olmuş, önemli bir felsefeci.
Genel olarak, çok geniş bir Aristoteles külliyatı var. Gerçek Aristoteles uzmanları, metinleri Klasik Yunanca aslından inceliyorlar. Böyle bir imkânı olmayanlar içinse, pek çok dilde, çok sayıda çeviri bulmak mümkün.
Örneğin, benim de yararlandığım, Jonathan Barnes'ın "Bütün Eserleri" çevirisi.
Barnes, yine kendi derlediği "Aristoteles Rehberi" kitabında, "anakronizme düşmeden, bugünün felsefecileri için Aristoteles ne ifade ediyor, bunu aktarmayı hedefledik" diyor.
Bunlara, konuğumuzun önerisiyle "Latince terminolojiyi olabildiğince elemeye ve Aristoteles’i Ortaçağ’ın yükünden kurtarmaya çalışan bir başka felsefeci" olan Joe Sachs'ın çevirilerini de ekleyeyim:
Aristoteles'in eserlerinin Türkçe çevirilerini bulmak da mümkün.
Üzerinde konuşacağımız konulardan birisi, "ruh" kavramı. Bu konudaki temel eser "Peri Psykhes", "Ruh Üzerine" başlığıyla Dr. Lale Levin Basut ve Prof. Saffet Babür'ün Yunanca aslından çevirisiyle 2019'da yayımlanmıştı.
Saffet Babür’ün diğer Aristoteles çevirilerini de unutmayalım:
— / —
Aristoteles'in çağdaş bilim bakış açısıyla da önemli bir düşünür sayıldığını söylemek isterim.
Aristoteles'in yazdıklarında, bugünün felsefecilerinden farklı olarak, canlılar dünyasına büyük yer verdiğini, bir biyolog gibi sistematik sınıflandırmalar yapmaya çalıştığını görüyoruz.
Örneğin, 19. yüzyıl İngiliz bilim felsefecilerinden George Henry Lewes, Aristoteles'in anatomi, fizyoloji, psikoloji ve zooloji üzerine eserlerini "Bilimsel Yazılar" olarak niteliyor ve bu çerçevede inceliyor.
Birçok popüler bilim kitabında da Aristoteles'in "çağdaş bilimin yolunu açan düşünür" olarak tanımlandığını görmek mümkün.
Genel olarak, bu bilimsellik nitelemesinin Aristoteles'i Platon'dan ayıran bir unsur olduğu söylenebilir.
Öte yandan, Platon ve Aristoteles gibi tarihi düşünürlerin kimi zaman hatalı genellemelerle, hatta bazen (özellikle eski İngilizce çevirilerde) bir İngiliz aristokratı konuşuyormuş gibi tuhaf ifadelerle aktarıldığını da not edeyim.
— / —
"Felsefe Dünyasından Portreler" serimize böylece Sokrates-Platon ve Aristoteles programlarıyla giriş yapmış oluyoruz.
İlerleyen haftalarda, mümkün olduğunca kronolojik bir sırayla ilerlemeye devam ederek ve gerek erkek gerek kadın düşünürlere yer vererek, zaman zaman yeni portreler çizmeye çalışacağız.
— / —
Gelecek hafta, Platon ve Aristoteles ile başladığımız "ruh" konusunun düşünce tarihi içinde nasıl evrildiğini ve çağdaş zihin felsefesi içinde nasıl bir sorun oluşturduğunu, biyolojide bir zamanlar çok yer tutmuş olan "vitalism" tartışması ve zihin-yaşam karşılaştırması eşliğinde, aktarmaya çalışacağım.
Açık Bilinç'i salı sabahları 9:30'da (http://acikradyo.com.tr/stream) dinleyebilir, podcast arşivine http://acikradyo.com.tr/program/acik-bilinc'den veya Spotify üzerinden Açık Bilinç bağlantısıyla ulaşabilirsiniz.
